Stefan Żeromski - życie i twórczość
Stefan Żeromski (1864 - 1925)
Stefan Żeromski (pseud. Maurycy Zych, Józef Katerla) - pisarz, dramaturg, publicysta. Urodzony się 14 października 1864 roku w Strawczynie koło Kielc, w zubożałej rodzinie szlacheckiej. Był synem Wincentego Żeromskiego i Franciszki Józefy z Katerlów. W 1873 roku rozpoczął naukę w wiejskiej, elementarnej szkole w Psarach, by zdobytą tam wiedzę wykorzystać w roku 1874, podczas egzaminów do Męskiego Gimnazjum Rządowego w Kielcach.
W kieleckiej szkole Żeromski przebywa do 1886 roku. W trakcie nauki traci rodziców. Najpierw matkę – 1879 rok, zaś 4 lata później (1883) młodemu pisarzowi umiera ojciec. Po śmierci rodziców Żeromski utrzymuje się głównie z udzielanych korepetycji. Z czasów gimnazjalnych pochodzą jego pierwsze próby literackie - wiersze, dramaty, przekłady z literatury rosyjskiej. Nad początkami twórczości młodego pisarza czuwał jego ulubiony nauczyciel, polonista - Antoni Gustaw Bem. Literat zadebiutował w roku 1882, publikując w „Tygodniku Miód i Powieści” (nr 32) wiersz „Pragnienie”, zaś w „Przyjacielu Dzieci” ukazał się utwór „Piosenka rolnika”.
Trudności finansowe i kłopoty zdrowotne sprawiły, że Żeromski nie uzyskał matury i jesienią 1886 roku wyjechał do Warszawy, gdzie wstąpił do Szkoły Weterynaryjnej. Podczas działalności w tajnej akcji oświatowej i studenckim kółku Kielczan zetknął się z ruchem socjalistycznym. W 1888 roku zrezygnował ze studiowania weterynarii. Od tego czasu utrzymywał się głównie z korepetycji, których udzielał bogatym, szlacheckim dzieciom m.in. synowi Andrzeja Rzążewskiego. Od 1889 roku utwory Żeromskiego ukazują się w „Tygodniku Powszechnym i Głosie”. W tym to czasopiśmie opublikował korespondencję zatytułowaną Spod Stopnic, podpisując ją pseudonimem Iksmoreż. Swe utwory publikował także pod nazwiskami Józef Katerla, Maurycy Zych, Stefan Omżerski. W 1890 roku Żeromski przenosi się do Nałęczowa, gdzie dalej zajmuje się udzielaniem korepetycji. Tu, dzięki Bolesławowi Prusowi poznał Oktawię z Radziwiłłowiczów Rodkiewiczową, kobietę, która w 1892 roku została jego żoną. Dzięki staraniom Oktawii oraz jej rodziny otworzyła się przed pisarzem perspektywa osiedlenia się w Szwajcarii, w Rapperswilu, gdzie znajdowało się Muzeum Narodowe Polskie, w którym to pisarz objął posadę bibliotekarza. Pracował nad skatalogowaniem dzieł dotyczących Adama Mickiewicz i Tadeusza Kościuszki.
Żeromski zmuszony do opuszczenia Szwajcarii powraca latem 1896 roku do Nałęczowa. Pobyt w Rapperswilu pozwolił nawiązać pisarzowi nowe znajomości i kontakty. Zetknął się tam z pisarzami oraz działaczami politycznymi i społecznymi, m.in. Gabrielem Narutowiczem, Julianem Marchlewskim, Edwardem Abramowiczem. W 1897 otrzymuje posadę w Bibliotece Ordynacji Zamoyskich i przenosi się z rodziną do Warszawy. We wrześniu 1899 roku na świat przychodzi syn pisarza - Adam. Od 1905 roku literat przebywa w Nałęczowie, gdzie obok pracy literackiej poświęca się działalności społecznej. Był inicjatorem założenia Uniwersytetu Ludowego, optował za przeprowadzaniem kursów dokształcających i założeniem teatru ludowego. To z jego inicjatywy powstało w 1906 roku Towarzystwo Szerzenia Oświaty „Światło”. Burzliwe czasy rewolucji pobudziły aktywność artysty. Pisał wiele artykułów, nowel. Często zmieniał miejsce zamieszkania. Przebywał w Zakopanem, Nałęczowie, Włoszech, gdzie leczył się on i jego syn, który odziedziczył po ojcu chorobę płuc. W latach 1909 - 1912 wraz z rodziną przenosi się do Francji, gdzie jego życie prywatne komplikuje się, za sprawą poznanej w Paryżu malarki, Anny Zawadzkiej. Od roku 1913, z kobietą, która urodziła pisarzowi córkę – Monikę, Żeromski spędza resztę swojego życia. Okres pierwszej wojny światowej to czas, kiedy pisarz bardzo mocno zaangażowany jest w sprawy kraju; pełnił m.in. funkcję oficera w krakowskim departamencie wojskowym Naczelnego Komitetu Narodowego, zastępcy sekretarza w Naczelnym Komitecie Zakopiańskim. W roku 1918 spotkało pisarza niezwykle bolesne doświadczenie, a mianowicie śmierć syna. W tym to roku zrozpaczony literat został wybrany przewodniczącym Rady Narodowej Rzeczypospolitej Zakopiańskiej. Pierwsze lata niepodległości przyniosły Żeromskiemu przypływ energii twórczej. Powrócił do Warszawy, kupił dom w Konstancinie. W 1920 roku został ogłoszony prezesem Związku Zawodowych Literatów Polskich. Wraz z Janem Kasprowiczem i Władysławem Kozickim uczestniczył w akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach. Związany z wybrzeżem, przewodniczył Towarzystwu Przyjaciół Pomorza. Starania o przyznanie Nagrody Nobla zakończyły się niepowodzeniem. Nagrodę tę otrzymał 13.12.1924 roku Władysław Stanisław Reymont. Ostatnie miesiące życia spędził w otrzymanym od prezydenta mieszkaniu w Zamku Królewskim w Wraszawie. Tuż przed śmiercią, w 1925 roku z inicjatywy Stefana Żeromskiego powstaje polski oddział PEN Clubu, którego pisarz zostaje prezesem. Żeromski umiera 20 listopada 1925 roku w Warszawie. Zostaje pochowany na cmentarzu ewangelicko - reformatorskim. Pożegnalne utwory poświęcili mu m.in. Władysław Broniewski, Mieczysław Jastrun, Jan Lechoń, Maria Pawlikowska- Jasnorzwska, Antoni Słonimski, Julian Tuwim, Leopold Staff. W Chacie w Nałęczowie zostało założone muzeum jego pamięci. Postawiono mu liczne pomniki, m.in. w Nałęczowie (1928 - projekt Stanisława Witkiewicza, dłuta Andrzeja Żurawskiego), we Włocławku (1964 - projekt Mariana Wnuka) oraz w Iławie (1966 - projekt Kalmus-Kubickiej).
Zainteresowanych adaptacjami filmowymi beletrystyki polecamy następujące realizacje filmowe utworów Żeromskiego:
- Dzieje grzechu A. Bednarczyka (1911), H. Szaro (1933) i W. Borowczyka (1975),
- Uroda życia W. Wauera i E. Modzelewskiego (1921, 2 serie) oraz J. Gardana (1930),
- Wierna rzeka E. Puchalskiego (1922, wyświetlany pt. Rok 1863), L. Buczkowskiego (1936) i T. Chmielewskiego (1983, premiera 1987),
- Przedwiośnie H. Szaro (1928), Ponad śnieg K. Megalickiego (1929),
- Wiatr od morza K. Czyńskiego (1930), Róża J. Lejtesa (1936).
Źródła informacji:
Muzeum Lat Szkolnych Stefana Żeromskiego - Muzeum Narodowe w Kielcach,
Culture.pl
